Đồng Việt Nam
Những người khi mới bắt đầu tìm hiểu về trà thì chắc chưa bao giờ nghe đến danh trà mạc trà truyền kì. Đây là loại danh trà đã thất truyền tại Việt Nam từ lâu đời. Sau đây là bài viết nghiên cứu nói về loại danh trà này.
Mạc Trà truyền kỳ
Trà Shan tuyết trên đỉnh Tây Côn Lĩnh từng nức danh từ thế kỷ 16 bởi một loại danh trà truyền kỳ: Mạc Trà. Thủa hàn vi, một lần chàng ngư phủ Mạc Đăng Dung rượt theo con cá khổng lồ, mải mê săn đuổi cá quên cả thời gian… Bỗng cá thần biến mất, ông thấy mình lạc tới một vùng nước non hùng vĩ, đại ngàn bao la. Mệt rã rờì ônng cho thuyền ghé quán nhỏ ven sông nghỉ ngơi. Vừa uống hết ba bát nước sắc vàng lục lung linh, bỗng thấy người sảng khoái, sức lực chốc lát phục hồi. Gạn hỏi, ông được biết đó là nước chè tươi hãm từ lá chè hái từ đỉnh Tây Côn Lĩnh đem xuống. Như một kỳ duyên, từ đó, ông không thể thiếu nước trà Shan tuyết hàng ngày. Năm 1527, Mạc Đăng Dung (1527-1529) giết vua Lê Chiêu Tông lên ngôi, lập nên Triều Mạc và đưa trà Shan tuyết bước vào chốn cung đình, bắt đầu thời kỳ Mạc Trà phát triển lan tỏa. Mỗi buổi sáng, trước khi luyện đao hay thiết triều, nhà vua thường uống ba chén trà. Danh sĩ Mạc Trí Hiền (tên Nguyễn Dữ khi được ban quốc tính) từng ca tụng loại trà cung đình này: Cao Tuyên thảo địa linh; Mạc trà cung đình ẩm, bởi loại trà này sau được trồng ở vùng núi phía Bắc Cao Bằng, Tuyên Quang. Cũng nên biết rằng, thời kỳ này trà vẫn được Phương Tây coi là một loại Tiên thảo của Phương Đông (từ TK 16, Trà ở Tây Âu gọi là Thea hay Thee, theo gốc Latinh lại do chữ Oea của Hy lạp mà có. Oea có nghĩa Nữ Tiên thần, cho nên Thea còn bao hàm ý nghĩa rộng là một loài tiên thảo.
Dã sử ở vùng núi Hà Giang, Tuyên Quang còn lưu truyền 3 bí quyết làm nên Mạc trà: Dùng lão trà trăm tuổi; Chọn cây mọc trên vách đá đỉnh Tây Côn Lĩnh; Búp chè phải được hái vào đêm trăng, khi không có mây mù. Vụ thu hoạch kéo dài khoảng 20 ngày nhưng tốt nhất là búp trà được chọn hái vào những ngày trăng non (từ mùng 7 đến 17 âm lịch). Dân bản địa gọi đây là thời điểm Chè uống trăng. Búp chè uống “no trăng”, khi sao tạo nên lớp tuyết mỏng, lừng hương rừng ngát dịu, vị đằm thắm cực ngon. Tương truyền bí quyết chế biến Mạc trà có từ thời Mạc Đăng Doanh(1530-1540). Loại búp trà bật nảy lá nhỏ, hình như lưỡi Long đao của Mạc Thái Tổ, chỉ dành chế Mạc đao kỳ trà ngự dụng quả là sản vật quý hiếm trong thiên hạ. Năm 1592 nhà Mạc bại vong ở Thăng Long phải lui về vùng Cao –Tuyên cố thủ và bị tuyệt diệt vào năm 1677. Từ đó Mạc trà rơi vào quyên lãng, thất truyền!
